Zgoda na badanie – w oparciu o art. 17 ustawy o prawach pacjenta

Pielęgniarka pyta, Radczyni prawna OIPiP w Bydgoszczy odpowiada:

Czy pielęgniarka może zostać w gabinecie, w którym wykonuje się badania diagnostyczne np. EKG, sam na sam z nastolatkiem, który ukończył 16 lat?  Tak

Czy jest to dla niej bezpieczne?Zawsze „bezpieczniejsze” są sytuacje, gdy są świadkowie.

Czy jest on już traktowany na równi z dorosłym? Nie.

Czy nastolatek może oskarżyć personel o niewłaściwe, w jego mniemaniu, traktowanie podczas badania? Każdy ma takie prawo.

Jak w takim razie personel medyczny mógłby się wybronić gdyby nieletni pacjent oskarżył go o coś czego nie zrobił?  Sąd rozstrzyga na podstawie materiału dowodowego, jeśli personel nic nie zrobił, to pacjent nie może niczego udowodnić.

Czy jest gdzieś zapis, który by wyjaśniał taką okoliczność?  Nie ma.

Jeśli 14-15 latka przychodzi z ojcem na badania, ale nie zgadza się na rozebranie przy ojcu np. do badania EKG. Czy mogę ojca wyprosić z pomieszczenia?  Tak

A jeśli ojciec chce być obecny przy badaniu a nastolatka nie chce?  Decyduje pacjentka – nastolatka.

Poniżej rozwinięcie odpowiedzi:

Co do zgody na badanie – w oparciu o art. 17 ustawy o prawach pacjenta:

W przypadku pacjenta małoletniego, który ukończył 16 rok życia na udzielenie małoletniemu świadczenia zdrowotnego wymagana jest tzw. zgoda podwójna: przedstawiciela ustawowego jak i samego małoletniego pacjenta. W przypadku rozbieżności decyzji np. rodzica i małoletniego pacjenta sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy.

W przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo decyzji w odniesieniu do badania, może wykonać także opiekun faktyczny. Zgoda osoby uprawnionej, a także jej sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie, które w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom albo brak takiej woli. Opiekun faktyczny, czyli osoba, która – nie mając w tym zakresie ustawowego obowiązku – sprawuje stałą opiekę nad pacjentem (np. babcia czy dziadek).

Niezależnie od tego pacjent małoletni, który ukończył 16 lat ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Jednak w zakresie tego prawa mogą wystąpić wyjątki w przypadkach, gdy:

Pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej.

Zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.

Jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody.

Co do obecności rodzica podczas badania -  w oparciu o art. 20, 21, 22 ustawy o prawach pacjenta:

Personel medyczny, udzielając świadczeń zdrowotnych, ma obowiązek poszanować godność i intymność pacjenta, niezależnie czy jest nim dziecko, czy dorosły. Poszanowanie prawa do intymności i godności pacjenta (art. 20 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta) nierozerwalnie wiąże się z możliwością decydowania przez pacjenta o obecności bliskich osób podczas udzielania mu świadczeń zdrowotnych.

Przewiduje to art. 21 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta. Jest to prawo, a nie obowiązek, więc pacjent może z niego nie skorzystać. Może zatem sprzeciwić się obecności bliskich w trakcie czynności medycznych. 

Nastolatkowie posiadają możliwość podjęcia decyzji, czy chcą, aby podczas udzielanych świadczeń obecny był rodzic lub opiekun. 16-latek może nie zgodzić się na obecność rodzica podczas badania. Sytuacja taka szczególnie widoczna jest w przypadku małoletnich, którzy ukończyli już 16 lat. Skoro bowiem – zgodnie z prawem – mogą już decydować o leczeniu, w tym o poważnych zabiegach operacyjnych, to tym bardziej mają prawo decydować o kwestiach związanych z poszanowaniem ich intymności i godności. Mogą więc np. sprzeciwić się obecności rodzica lub opiekuna podczas badania, a pielęgniarka czy lekarz tę odmowę powinni uszanować.

Pewne uprawnienia (art. 21 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta) w zakresie odmowy uczestnictwa osób bliskich podczas udzielania świadczeń zdrowotnych ma też personel medyczny. Z sytuacją taką będziemy mieli do czynienia w dwóch przypadkach: istnienia wystąpienia prawdopodobieństwa zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta. Odmowa taka musi zostać odnotowana w dokumentacji medycznej.